‘Barış İçin Şarkılar’ dizisinin üçüncüsünü Kürtçe’den yapıyorum. Aşiti (barış) üzerine Kürtçe’den arama yaptığımda karşıma bayağı bir parçalar çıktı. Türkiye’de nedense Türkçe’den başka diller öğrenmek biraz handikaplıdır. Aynı kentte, sokaklarda yaşadığın, komşunun ne dil konuştuğunu/bildiğini pek bilemezsin (İngizlice, Fransızca vs batı dillerini bilmek başka bir şey). Kaçımız (dili Türkçe olanlar için diyorum özellikle) Kürtçe, Zazaca, Gürcüce, Lazca, Adigece, Ermenice, Arapça ve Boşnakça birkaç kelime biliyoruz?

‘Aşiti’ kelimesini ve anlamını hepimiz biliriz ama, bu kelimenin bir ayrıcalığı var sanırım. Kürtler, özellikle de sistemin anti-demokratik, baskıcı, inkarcı yanına itiraz eden, buna dair eylem ve kampanya örgütleyenlerin sık sık kullandıkları bir kelimedir; “Aşiti”. Kürtçeden stranlar ve klamlar içinde ‘jibo aşiti’/barış için bir liste yapmaya çalıştım.

1. parça; Nizamettin Ariç-Pervin Çakar-Casimê Celîl-Kilama Aşîtîyê

Bin wê teva geşta ez,

Xwezîl bi bûma kevokek,

Min bi da baska bilez,

Min gerîyaba li dinyayê,

Bikira qirîn û bistra,

Klamên asitîyê,

Her çar alîyê dinyayê,

***

Yan bibûmam xelkîpirê,

Kewîn kirina pira Edlayê,

Boy temamya me rihayê,

Yan bibûma pelê kaxez,

Asitî ser min bihatan bi nivîsa

***

Bin wê tava geş de ez xwezil bibûma kevokek

Min bida baskan bi lez bigerîyama li dinyayê

Bikira qêrîn û bistra kalama aşîtîyê li her alîyê dinyayê.

yan bibûmam xelkî pirê li ser rêya aşîtîyê

Qewîn kira pir Edlayê bo temamya me rê wayê

Yan bibûma pelê kaxiz aşîtî li ser min bihata nivîsan

Yan bibûma dar çinarek tim bidîta Edlayê bihat

Bikira qêrîn û bistra kalama aşîtîyê li her alîyê dinyayê.

Nizamettin Ariç; Müzisyen, oyuncu ve yönetmen, 1956 Ağrı doğumludur. 12 Eylül 1980 darbesinden sonra bir konserinde Kürtçe parça söylediği için hakkında 15 yıl hapis cezası istemi ile dava açıldı. Bunun üzerine Avrupa’ya gitti. Uzun yıllardır Berlin’de politik mülteci olarak yaşayan Nizamettin Ariç’in ‘Klamek Ji bo Beko’ filmi sinema dünyasında ilk Kürt filmi olarak bilinir.

Kardeş Türküler’in ‘Jin u Hebun’ parçasının da bestecisidir. (1)

Pervin Çakar; Müzisyen, soprano, klasik batı müziği sanatçısı. 1981 yılında Mardin’de doğdu. 2003 yılında Ankara’da Gazi Üniversitesi Müzik Eğitim Bölümü Şan Ana Sanat Dalı’ndan mezun oldu. İlk opera çalışmalarına Oylun Erdayı ile çalışarak başladı. Opera çalışmalarını 2004-2005 yılları arasında İtalya’da Ancona’nın Osima şehrinde Accademia d’arte Lirica’da C.Gonzalez, W.Mattetuzzi, A. Juvarra, H.Lawson ile sürdürdü.

Pervin Chakar son olarak 2011 yılında İtalya’nın Sulmona kentinde düzenlenen 28. Uluslararası Maria Caniglia Opera Yarışması'nda birincilik ve New York Lotte Lehmann Vakfi tarafından “En İyi Kadın Sesi Özel Ö”’nü kazandı. 2012 yılında Paris Accademie Disque du Lyrique tarafından Grand Prix Leyla Gencer Altın Orfeo ( Orfee D'or ) en iyi kadın sesi ödülüne layık görülmesinin ardından Semiha Berksoy Opera Vakfı tarafından en iyi kadın sesi ödülünü de almıştır . 2013 yılında Andante 4. Donizetti Klasik Müzik Ödüllerinde yine en iyi kadın opera sanatçısı ödülünü almıştır.

2. parça: Bajar - Serhildan Jiyane

Serhildan Jiyane aslında Şivan Perver’in parçasıdır. Bajar bu parçayı repertuarına alarak İstanbul Tarlabaşı’nda çekilmiş bir klip ile paylaştı. Bu parçada Kürtlerde baskı ve şiddete karşı bir yerde direniş ve isyan marşıdır! Gene Grup Yorum’da bu parçayı okumuştur.

Girtiyên azadiyê di zindanê de wekî şêrekî birîndar

Ku di qefesa xwe hilnayê

Carê hêz da xwe û hate xwe

Serhildan jiyan e, Berxwedan jiyan e

***

Serhildan li serê çiyan hêy

Berxwedan di nava zîndan

Dengê xorta xweş tê min hele

Dengê keçên dilovan

***

Serhildan, berxwedan

Serhildan jiyan e hêy hêy

Berxwedan jiyan e

**

Rawestin ne karê me ye

Pêşveçûn armanca me ye

Kurdistan li hêviya me ye

Çavên wî li rêça me ye

***

Serhildan, berxwedan..

Serhildan jiyan e hêy hêy

Berxwedan jiyan e

***

Dengê karker ji karistanê

Yê xwendevan ji dibistanê

Dengê pêşmergê ji qadê tê

Dengê şehîd ji goristanê

***

Serhildan, berxwedan

Serhildan jiyan e hêy hêy

Berxwedan jiyan e

Bajar: Kardeş Türküler’den Vedat Yıldırım’ın vokallerini üstlendiği, Kürtçe ve Türkçe rock müzik yapan grup. (2)

Vedat Yıldırım; Ankara’ya yakın Kesikköprü doğumludur. Boğaziçi üniversitesinde işletme okurken 1993 tarihinde Kardeş Türküler projesini başlatan ekibin içinde yer aldı. Müzik çalışmalarına hem Kardeş Türküler ve hem de Bajar grubu içinde devam ediyor.

3. parça: Kawa – Aşiti

Hêsrê çavê me em tenên e
Ax digirî dilê me em tenên e
Şewitandin warê me em tenên e
Agir berdan gundê me em tenên e
Hêsrê çavê me ax digirî dilê me
Şewitandin warê me em tenên e
Aştî wek hevî çi xweş e
Yekitî biratî êdî baş e

Welatê me gula geş e
Niştiman gula geş e
We kîngê welatê me ava be
Jarîtî û bindestî wê rabe
Wê demê dilê me pê şa be

Hozan Kawa, dengbejleriyle bilinen Mûş'un Palas köyünde dünyaya gelir. Kawa ilk önce Kürt medreselerinde okur. Ardından Türkçe okumaya başlar. Fakat aklı müzikte olduğu için, okumayı yarıda bırakıp müzik hayatına başlar. 15 yaşında stran söylemeye başlar. Kürtçe şarkılar söylemesinden dolayı 1993 yılında iki yıl Muş Cezaevinde kalır. Cezaevinden çıktıktan sonra siyasi diğer yasaklamalardan dolayı Muş’ta kalamayacağını anlayan Kawa, 1995 yılında Avrupa’nın yolunu tutar. İlk önce Fransa’da çalışmalarını yürüten Kawa, 2000 yılında Koma Berxwedan grubuna geçti. Hozan Kawa 16 Mart 2015 te gözaltına alınıp 17 mart 2015 te serbest bırakıldı. Çalışmalarına Avrupa’da devam etmektedir. (3)

4. parça: Agire Jiyan – Adare

Çûme serê çîyayê gabar
Kulilk vebûn nexsa bihar
êdî bes e zilma neyar
Gelek xwes bû sahiya adar

Adarê, xwes adarê, kulilka ber biharê
Me ne zordestî, kevneperestî
Me ne zilm û koledarî
Adarê, xwes adarê, kulilka ber biharê

Şervane li ser zinar û lat
Dibezin ber bi roja felat
Gelê me rabe roja nû hat
Ew sehidên rewsa welat

Li zindanan bi berxwedanî
Çendî sehîd serî danî
Standin dîroka tolanî
Li ser çîyan ronî danî

Agire Jiyan,Kürt müzik grubudur. 1990 yılında Bingöllü üç genç tarafından kurulan ve ilk kurulduğunda adı Koma Çepexçür olan müzik grubu Kürt halk ezgilerin temel alındığı modern müzik dalında eserler vermiş ve müzik yapmış bir gruptur. Bingöl Kiğı kökenli olan Nail Yurtsever, Şener Yıldız ve Ali Geçimli tarafından kurulan grubun solisti Ali Geçimli’dir.

1992 yılına kadar küçük çaplı organizasyonlar kapsamında müzik yapmaya devam eden grup 1992 yılında Mezopotamya Kültür Merkezi faaliyetlerinde yer almaya başlamıştır. MKM bünyesinde müzik yapmaya devam eden grup 1992 yılında Nikolay Alekseyeviç Ostrovsk’nin Selam, Yaşam Ateşi adlı kitabından çok etkilenip adlarını Koma Agire Jiyan ( Yaşam Ateşi ) olarak değiştirmiştir. Günümüze kadar bu ismi kullanan grup adlarının kısaltılmış hali olan Agire Jiyan olarak kullanmaya devam etmektedir.

Ahmet Kaya için çıkarılan dinle ‘Sevgili Ülkem’ adlı albümde ‘başım belada’ parçasını icra etmişlerdir. Harbiye Açık Hava Tiyatrosunda verdikleri konserle harbiyenin ilk kez tamamı kürtçe olan bir konsere ev sahipliği yapmasını sağlamışlardır. (4)

5. parça: Şiwan Perwer - Azadî û Aşitî/Hawar/Halepçe

Hawar bir destandır. Saddam Hüseyin’in Halepçe şehrinde yaptığı katliamı anlatır. Kürt ve Kürdistan tarihinin adeta bütün tarejedisini anlatan bir parçadır.

Hey gidî dinyayê!
Hey gidi Dünya!
Dinya bi xweşî û bi zilm!
Zulmü ve güzelliği ile Dünya!
Ma qey tu tera însana nakî
Sanki sen insanlara yetmiyor musun?
Te İnsanên xweş û delal afirandî û çêkirîye
Sen hoş ve güzel insanlar yaptın, yarattın.
Bo çi çavê İnsanan bar û têr nabê?
Neden insanların gözleri dolmuyor ve doymuyor.

Geh li ser te xweş dikin,
Kâh senin üzerinde güzellikler yapıyorlar,
Geh dûman û ewrê reş û tarî bi sertede dibarînin...
Kâh kara duman ve bulutlar yağdırıyorlar senin üzerinde.
Hevdu diqelînin.
Biribirlerinin soyunu kurutuyorlar.

Hey gidî insan! Bo çi çavên te têr û bar nabê?
Hey gidi insan! Senin gözün neden dolmuyor ve doymuyor?
Ma rûkê dinyayê têra te nakê?
Yoksa dünya yüzeyi sana yetmiyor mu?
Pêr Nagazakî, Hiroşîma...
Önceki gün Nagazaki, Hiroşima...
Doh li Vietnam'ê...
Dün Vietnam'da....
Û iro li Kurdistan'ê
Ve bugün Kürdistan'da
Ma Helepçe hindik e?
Halepçe az mı sanki?

Sal 1988, meha Adarê...
Yıl 1988i Mart ayı...
Gulê Newrozê disa dipişkivîn...
Newrozun gülleri yine yeşermekteydi...
Ewrên reş û tarî li ser Newrozada hatin,
Newrozların üzerine (aniden) kara, karanlık bulutar geldi,
Be kêf û şâhî, bê xweşî Newroza disa serê xwe xarkirin,
Newrozlar; keyifsiz ve şenliksiz başlarını gerisingeri önlerine eğdiler,
Û tovê xwe berda binê erdêda..
Ve tohumlarını yerin altına saldılar...
Jibo carek din şîn werin..
(Günü gelince) bir kere daha yeşermek için...

Wey lo lo, wey lo lo wey lo
Vay oğul oğul, Vay oğul oğul
Wezê daketim kel û kaşxanan
Ben kalelere, köşklere indim…

Wezê daketim serê birc û van dîwaran
Ben burçların zirvesine, o duvarlara indim
Wezê bi ser kela dilê xwe de mijûl ji xeman û kulan û derdan birîn in ax de wey lo lo lo wey lo...
Ben kaynayan kalbimin üstündekiler; kederler, irinler, dertler ve yaralardır ah, vay oğul, vay oğul
Dîsa bombe û baran e
Yine bombalar yağmur,
Her derê girtî mij û dûman e
Her yeri sis vu duman kaplamış
Dîsa nale-nala birîndaran e
Yine yaralıların inim inim iniltileridir.
Dengê dayika tê li ser lorikê wan e
Annelerin sesleri geliyor onların ninnileri üzerinde
Bavik bi keder xwe davêjine ser zarokan e
Baba kederle kendini çocukların üzerine yatırıyor
Lê zarok mane bê nefes, bê ruh û bê can e
Lakin çocuklar; nefessiz, ruhsuz ve cansız durmakta…
Ax birîndar im wey lo lo lo wey lo…
Ah yaralıyım vay oğul, oğul, oğul. Vay oğul
Hey lê lê.... wey lê lê... Ferman e ûy... hawar... hawar...
Ey kızım kızım… Vay kızım kızım… Fermandır oy… İmdat! … İmdat!
Dîsa li me ferman e
Yine bize fermandır!
Li jor tête gire-gir û hume-huma bavirok û têyaran e
Yukarıdan jetlerin gümbürtüleri, homurtu (sesleri) geliyor.
Her der xistiye nava agir û mij û dûman e
Her yeri ateş, duman ve sis içinde bırakıyor.
Li jêr tête qîre-qîra zarokan, hawara dayik û bavan e
Aşağıdan ise çocukların çığlıkları, anne babaların imdatlarının (sesleri) geilyor
Dîsa dîrok xwe nû ve dike weke carek ji caran e
Tarih yine kendini tekrarlıyor ; zamanlardan bir zaman gibi ( her zamanki gibi)
Weke Diyarbekir, weke Palo û Gênc û Agirî, Dêrsim
Diyarbakır gibi, Palu, Genç , Ağrı ve Dersim gibi
Weke Mahabat û weke Berzan e
Mahabat gibi ve Berzan gibi
Îro dîsa li Deşta Silêmaniyê, li kêleka Hendirê, li bajarê helebçê
Bugünkü tekrar Süleymaniye ovasında, Hendir’in kenarında, Halepçe şehrinde…
Fermana me Kurdan e, ferman e, ferman e...
Biz Kürtlerin fermanıdır, Fermandır, fermandır…
Dîsa hatin qelandin zarok û zêç tev dayik û bavan e
Yine gelip kızarttılar çocukları, kadınları, bütün anne ve babaları…

Ax hawar... li me ferman e... li min ay... ax birîndarê we me, li min oy...
Ah imdat!... Ferman bizedir… Ban ayy! Ah! Yaralınızım ben… Oyy bana…
Erê hey lê lê... Here hey lo lo...
Evet ey oğul oğul. Git ey oğul oğul…
Hawar Kurdno hûnê bikin bilezînin
İmdat! Kürtler siz acele etmelisiniz.
Hûnê kaxiz û pênûsekê bibînin binivsînin
Siz, bir kâğıt ve kalem getirip yazın:
Dinya alemê pê bihesînin
Dünya alemi bundan haberdar edin (duyurun)
Serok û rêberên Kurda li hev bînin
Kürtlerin rehberlerini, başkanlarını barıştırın
Bila yek bi yek bin ji halê me Kurdan re tiştekî ji dinyayê re binnivsînin
Evet… birlik olsunlar. Biz Kürtlerin hali için dünyaya bir şeyler yazsınlar.
Bila xelq û alema pê bihesînin
Evet… alemleri, halkları haberdar etsinler
Da ku çarekê ji halê me Kurdan re bibînin
Biz Kürtlerin haline bir çare bulsunlar diye…

Me ji bin vê bindestiyê derînin hawar hawar…
Bizi bu esaretten çıkarsınlar imdat! İmdat!
Heyfa Kurdistan ku îro dişewitînin
Yazık, Kürdistana ki bu gün yakıyorlar…
Agir li serê me Kurdan dibarînin ax de ay ay... lo lo ax de li min birîndarê we me...
Biz Kürtlerin başına ateş yağdırıyorlar ah da ayy ayy! Oğul oğul ahlar bana. Yaralınızım sizin!

Şivan Perwer: İsmail Aygün, 23 Aralık 1955 Urfa/Viranşehir doğumludur. Geleneksel Kürt müziğini çocuk yaşta icra etmeye başlar. 1976 yılında Almanya’ya yerleşti.

1975-2002 arasında 22 albüm seslendirdi:

Govenda Azadixwazan (1975)
Hevale Bar Giranim (1976)
Herne Pes (1977)
Ey Ferat (1978)
Kine Em (1979)
Hay Dil (1980)
Gele Min Rabe (1981)
Agiri (1982)
Bilbilo / Ferzê (1983)
Dotmam (1985)
Lê Dîlberê (1986)
Ya Star (1995)
Naze (1996)
Heviya Te (1999)
Roj û Heyv (2000)
Sarê (2001)
Helbestên bijartî yên 1 /Kirîvê (2002)
Helbestên bijartî yên 2/Klasîk (2003)
Helbesten Bijarti yên 3 (2004)
Min bêriya te kiriye (2004)

Birçok albümü ile ödül aldı. Min bêriya te kiriye albümü ile Fransa'da Charles Cros Akademisi tarafından verilen en iyi yabancı müzik albümü ödülüne layık görüldü. Yaşamına ve çalışmalarına Almanya’da devam etmektedir. (5)

____________________________________

Not: Bu yazı hazırlarken katkı sunan eğitim ve de müzik çalımalarına Paris’de devam eden Müzisyen/Zazzloz grubundan Vedat Allak’a teşekür ediyorum.

(1) https://www.evrensel.net/haber/123991/bir-degisimin-oykusu

(2) https://www.kurdishmagazin.com/km/rotinda-sanatin-gelismesini-engelleyen-klik-var.html

(3) https://biyografi.kurtcebilgi.com/hozan-kawa-biyografisi/

(4) https://www.kurdishmagazin.com/km/koma-agire-jiyan-ali-gecimli.html

(5) https://www.evrensel.net/haber/398495/evrensele-konusan-sivan-perwer-kurt-halki-birlesmeli-ve-kaynasmali